stress, de overgang en bio-identieke hormonen… (niet zo) ingewikkeld?

6. Waarom zijn FSH- en LH-waarden geen betrouwbare indicatie voor  het vaststellen van de peri-menopauze en overgang?

Meerdere factoren beïnvloeden FSH en LH dan alleen je hormonen
‘Een stijging van FSH (follikel stimulerend hormoon) en LH (luteïniserend hormoon) is een betrouwbare manier om vast te stellen of je in de overgang bent.’

Die gedachte is logisch. Tijdens de overgang dalen progesteron en (in nog veel mindere mate) 17β-oestradiol. Je hypofyse, een orgaantje in je brein, reageert daarop door meer FSH en LH aan te maken en zo je eierstokken als het ware aan te moedigen wat harder te werken. Je lichaam doet er immers alles aan, om je hormoonwaarden in stand te houden.

(Waarom dat zo is? Als we het alleen hebben over 17β-oestradiol en progesteron: In de lichaamseigen (bio-identieke) vorm hebben ze samen honderden taken in je lichaam. De natuur heeft geen kader voor romantiek, geluk, gezondheid of status, maar alleen een biologisch doel, namelijk overleven als soort. De evolutie heeft ons brein en lichaam zo geïnstrueerd. Hormonen zullen dus eerst worden ingezet om te kunnen overleven en pas daarna om te kunnen voortplanten. Het is goed dit evolutionaire principe in je achterhoofd te houden, om zo beter te kunnen begrijpen wat er in je lichaam gebeurt, wanneer er een disbalans is.)

Terugkomend op de roep vanuit je brein om je hormoonwaarden in stand te houden: Dit zou moeten leiden tot de verhoging van FSH en LH en zichtbaar zijn in een bloedwaardentest. Als FSH en LH in de uitslag van zo’n test niét verhoogd zijn, kan dat worden geïnterpreteerd als een duidelijke indicatie dat je je (nog) niet in de overgang bevindt, terwijl je wel klachten hebt. Daarbij wordt geen rekening gehouden met andere factoren die invloed hebben op de FSH en LH waarden.

FSH en LH waarden zullen verlagen door stress
FSH en LH zijn niet altijd hoog tijdens de overgang en dat is vooral aan de orde wanneer er sprake is van stress. Stress heeft namelijk een directe invloed op FSH en LH waarden. En laten we eerlijk zijn: stress is in deze levensfase eerder regel dan uitzondering.

Slecht slapen, een onrustig hoofd, mogelijk opvliegers of een verstoorde maandelijkse cyclus en een scala aan andere mentale, emotionele en fysieke ongemakken. Het zijn niet alleen symptomen, maar bovendien flinke stressfactoren. En die komen bovenop de verantwoordelijkheden en bijbehorende stress die vaak sowieso al aan de orde zijn in deze fase van je leven.

Hoe verloopt de invloed van stress op je FSH en LH waarden?
Wanneer je lichaam chronische of acute stress ervaart, van welke aard dan ook, wordt er meer cortisol en soms regelmatig en kortdurend adrenaline geproduceerd. Beiden hebben een remmende werking op de hypothalamus, een belangrijk gebied in je brein dat weer invloed heeft op de aansturing van je hormonen. Als de hypothalamus minder actief wordt door die remmende werking, komt er minder GnRH vrij (een hormoon dat de hypofyse stimuleert). De verminderde hypofysewerking zorgt weer voor een lagere FSH- en LH-productie.

Het gevolg is dat je FSH- en LH-waarden door elkaar tegenwerkende signalen normaal blijven of zelfs relatief laag zijn. Je bloedwaarden zijn normaal, terwijl je wel degelijk overgangsklachten ervaart.

7. Waarom zijn hormoonmetingen sowieso ongeschikt voor het vaststellen van de peri-menopauze en overgang?

een zeer veranderlijk precisiesysteem
Je hormoonhuishouding is geen stabiel systeem en al helemaal niet tijdens overgang. Het is een dynamisch samenspel tussen je brein, lichaam, externe invloeden en inwendige processen. Daarbij spelen ritme en timing een belangrijke rol en zijn alle waarden momentopnames, die reageren op minuscule details en persoonlijke, unieke biologische omstandigheden. Een precisiesysteem, waarbij een disbalans grote gevolgen heeft.

meten = geen weten
FSH en LH zijn dus op zichzelf geen betrouwbare graadmeter voor de overgang. Ze kunnen verhoogd zijn, maar dat hoeft niet. Niet alleen chronische of acute stress, maar ook factoren zoals ondergewicht, overmatige sportbelasting, eetstoornissen, schildklierproblemen, PCOS en een aantal medische aandoeningen kunnen invloed hebben op deze hormoonwaarden.

Bovendien hebben veel vrouwen een verhoogde gevoeligheid voor zelfs kleine hormoonschommelingen. Veranderingen in niveaus kunnen dan minimaal zijn en daardoor, zonder dat LH of FSH als het ware ‘gealarmeerd’ worden, toch heftige symptomen geven. Zelfs als het effect van stress niet eens wordt meegenomen in het verhaal.

Een uitslag op een bepaald moment zegt bovendien weinig over waar je lichaam als geheel staat. Zowel FSH en LH als 17β-oestradiol en progesteron zijn cyclisch, fluctuerend en gevoelig voor externe en inwendige invloeden. Daarom is de overgang bij uitstek een diagnose die niet op laboratoriumwaarden gesteld kan worden. Omdat LH en FSH maar ook de waarden van 17β-oestradiol en progesteron geen goede indicatie kunnen geven, zijn hormoonmetingen ongeschikt om de perimenopauzale periode van de overgang vast te stellen.

De meest betrouwbare indicatoren zijn: Je leeftijd, je klachten en symptomen, je cyclusverloop, je algehele fysieke, mentale, emotionele en sociale omstandigheden, je voorgeschiedenis, inclusief de periode rondom pubertijd en eventuele zwangerschappen, leefstijlfactoren, voeding, de belasting door hormoonverstorende stoffen en/of toxines, de werking van onder andere je darmen en microbioom. Een integrale beoordeling, met aandacht voor een brede context, is cruciaal.

8. Hoe beïnvloeden en overlappen de overgang en stress elkaar?

overleven gaat vóór voortplanten
Stress kan tijdens het volwassen vruchtbare leven van een vrouw leiden tot onregelmatige maandcycli of zelfs uitblijvende menstruaties. Evolutionair gezien is dit een logische fysieke reactie. Wanneer er sprake is van ernstige stress zal je lichaam de mogelijkheid tot voortplanting verminderen en in het ergste geval uitzetten. Alle aandacht en energie gaat eerst naar ‘overleven’, dan naar ‘herstellen’ en pas daarna naar ‘voortplanten’.

De symptomen die ontstaan lijken dan op overgangsklachten, terwijl er in feite sprake is van de gevolgen van stressklachten. Of misschien moet ik zeggen: De symptomen zijn dan gelijk aan overgangsklachten, gedeeltelijk ook fysiologisch, maar deze zijn niet aanwezig vanwege een onomkeerbare situatie. Een onomkeerbare situatie is namelijk het gegeven dat je eitjes (bijna) op zijn, je lichaam haar mogelijkheid tot voortplanting verliest en je hormoonwaarden (17β-oestradiol en met name progesteron) dalen. Die hormoonwaarden kunnen niet meer herstellen tot normale niveaus en tot de maandelijkse dans die ze samen ooit uitvoerden.

Omkeerbare overgangsklachten
De situatie is net even anders. Deze symptomen zijn aanwezig omdat je lichaam een tijdelijke situatie creëert die daar op lijkt en dezelfde effecten heeft. Er zijn nu echter maar twee van de drie kenmerken die overeenkomen. Je lichaam verliest ook nu haar mogelijkheid tot voortplanting en je hormoonwaarden zijn en disbalans en dalen. Omdat je eitjes nog niet (bijna) op zijn, is deze situatie wél nog een tijdje omkeerbaar en herstelbaar. Ook wanneer je tegelijkertijd wel degelijk in de 5 tot 10 jaar voor het menopauzemoment zit.

Samengevat zijn er grofweg drie situaties waarin perimenopauzale klachten kunnen optreden

1 – ‘klassieke’ overgang, waarbij FSH en LH zijn verhoogd
Klachten die perimenopausaal lijken kunnen inderdaad overgangsklachten zijn, waarbij FSH en LH verhoogd zijn. Dit past binnen het klassieke beeld van de overgang. Meestal is het echter niet aan de orde, behalve wanneer een vrouw al postmenopauzaal is en zelfs dan niet altijd.

2 – overgang met beïnvloeding door stress, waarbij FSH en LH niet zijn verhoogd
Klachten die perimenopausaal lijken kunnen inderdaad overgangsklachten zijn, zonder dat er sprake is van een verhoging van FSH en LH, omdat er tevens sprake is van stress en/of een of meerdere andere factoren.

De overgang is wél gaande, maar stress beïnvloedt de hormonale signalen dusdanig, dat dit niet zichtbaar is in je bloed.Die stress kan fysiek, mentaal, emotioneel of sociaal zijn, chronisch of acuut en kan het directe gevolg van overgangsklachten zijn of er juist niets mee te maken hebben. Stress kan overgangsklachten verergeren of klachten creëren die daar direct op lijken. Andersom geldt hetzelfde. De overgang zorgt voor verergering van al aanwezige stress.

Belangrijk Stress zal de inzet van bio-identieke hormonen volgens een standaard protocol anders laten verlopen en/of niet volledig effectief zijn en/of ongewenste bijwerkingen geven. Het stug verhogen van doseringen of alsmaar wisselen van toedieningswijze verergert vaak meer en meer de aanwezige disbalans en klachten. Wel degelijk is de inzet van bio-identieke hormonen behulpzaam, maar een integrale beoordeling en ‘breed kijken’ bepaalt hoe en hoeveel. Alleen bio-identiek, liefst transdermaal, vaak heel laag gedoseerd en met aandacht voor alle facetten en die een rol spelen.

3 – overgang met een omkeerbare hormonale disbalans
Klachten die perimenopausaal lijken kunnen in werkelijkheid met name stressklachten zijn, die nog geen ‘overgang’ betekenen maar wel dezelfde symptomen veroorzaken.

De verstoring in de HPG-as (hypothalamus-hypofyse-gonade-as), de as van je brein naar je eierstokken, kan zorgen voor onregelmatige cycli of het uitblijven van de menstruatie en alle klachten die horen bij overgangsklachten. Maar in feite is het een omkeerbare, stressgeïnduceerde hormonale disbalans. Er is dan herstel mogelijk richting een normale cyclus zonder overgangsverschijnselen, omdat stress de belangrijkste oorzaak en aanjager is.

Dit is regelmatig aan de orde wanneer iemand jonger is dan, laten we zeggen, de vaak gehanteerde pre- of perimenopauzeleeftijd vanaf pak ‘em beet veertig jaar. Soms is er sprake van na het stoppen met anticonceptie vanwege een zwangerschapswens. Wanneer je de veertig bent gepasseerd kan dit net zo goed aan de hand zijn.

Belangrijk De inzet van bio-identieke hormonen kan ongewenste effecten geven, omdat er vaak wel sprake is van progesterontekort maar mogelijk nog niet of minder van 17β-oestradiol. De inzet van te hoog gedoseerd bio-identiek 17β-oestradiol, en zeker verhogingen van de dosering vanwege een uitblijvend positief effect, kunnen dan ongewenste bijwerken geven, die de stressklachten vervolgens verergeren en je lichaam in nog meer disbalans en verwarring brengen. Ook hier geldt dat door de klachten heen blijven ophogen van 17β-oestradiol, wisselen van toedieningswijze, wisselen tussen (gedeeltelijk) bio-identiek of (gedeeltelijk) synthetisch soms wordt gehanteerd, maar juist volledig onwenselijk kan zijn.

9. Kan de inzet van bio-identieke hormonen dienen als reset?

Je eigen hormonale balans herstellen
Je hoeft geen extreme stress te ervaren of een burn-out te hebben om een verstoring in je hormonale balans te veroorzaken. Veel vrouwen beseffen niet dat ook sluimerende stress daarvoor al voldoende is.

Het is inmiddels bekend dat klachten kunnen ontstaan van ongeveer 5 tot 10 jaar (of langer) voor ‘het menopauze moment’. Maar het is ook volstrekt logisch dat, juist tijdens de pre- of perimenopauze, de inzet van laag gedoseerde bio-identieke, transdermale hormonen het herstel van een normale cyclus weer in werking kunnen zetten en de gevolgen van de perimenopauze daarmee nog een paar jaar kunnen worden uitgesteld. En dan heb ik het over zowel de fysiologische als mentaal-emotionele en fysieke gevolgen.

Bio-identieke hormonen worden vaak alleen besproken in de context van hormonale therapieën voor vrouwen in de peri- en postmenopauze. Ik leg de nadruk nog een keer op ‘bio-identieke’, omdat ze exact gelijk zijn aan de hormonen die van nature in het lichaam worden geproduceerd. Laag gedoseerd kunnen deze hormonen op natuurlijke wijze het hormoonniveau aanvullen en de symptomen van de peri- en postmenopauze zo goed mogelijk herstellen en uiteindelijk een levenslang tekort aanvullen.

Wanneer bio-identieke hormonen behalve als aanvulling ook worden ingezet als reset, betekent dit dat de focus niet alleen ligt op het tekort, maar op het herstellen van de hormonale balans die je lichaam zelf nog in staat is te bereiken. Dit is een meer holistische benadering zijn, waarbij niet alleen de symptomen worden behandeld volgens een standaard protocol, maar geprobeerd wordt om het hormonale systeem weer in balans te brengen door vanuit een breed perspectief te adviseren.

De inzet van medicatie en/of synthetische middelen is niet herstellend
Medicatie (slaapmedicatie, antidepressiva, ..) en/of de inzet van anticonceptie in welke vorm dan ook, om zo toch te proberen de klachten die aanwezig zijn te behandelen of onderdrukken is niet herstellend. Veelgehoorde ingezette medicatie is bovendien de off-label inzet van Zoely (combinatiepil), Clonidine (bloeddrukverlager) of Neurontin (anti-epilepticum). Off-label inzet betekent dat een geneesmiddel wordt ingezet voor iets anders dan de bijsluiter voorschrijft. Het kan soms aantrekkelijk lijken de symptomen te onderdrukken, maar het is de moeite waard om te bepalen wat er echt aan de hand kan zijn. Of er nu wel of niet sprake is van stress en of er nu sprake is van de pre-, peri- of postmenopauze: het lijkt allemaal erg ingewikkeld maar het basisprincipe is dat eigenlijk helemaal niet.

10. Waarom hebben stress en de overgang niet perse een heel andere benadering nodig.

Stress en de overgang beïnvloeden en versterken elkaar, kunnen dezelfde fysieke systemen onderuit halen én gedeelde klachten hebben.

Opvliegers en nachtzweten

• Zowel stress als de overgang kunnen de regulatie van de lichaamstemperatuur verstoren. Bij stress komt dit in eerste instantie door een verhoogde cortisolproductie en mogelijk een regelmatig terugkerende adrenalineproductie, die de bloedvaten tijdelijk verwijden. Dit heeft effecten die vergelijkbaar zijn met opvliegers en nachtzweten. Ook hebben wisselende bloedsuikerspiegels ten gevolge van stress effect op 17β-oestradiol niveaus.
• Tijdens de overgang worden opvliegers voornamelijk veroorzaakt door schommelingen in 17β-oestradiol (en dan expliciet de dalingen).

Slecht slapen of slapeloosheid

• Stress verhoogt cortisol, wat het moeilijk maakt om te ontspannen en diep te slapen. Hoog cortisol houdt de werking van melatonine en andere hormonen tegen. Hoog cortisol zal progesteron bovendien verder laten dalen.
• Tijdens de overgang daalt progesteron, een hormoon dat normaalgesproken kalmerend en ontspannend werkt, wat onder andere kan leiden tot slaapproblemen.

Stemmingswisselingen, prikkelbaarheid, angst en depressie

• Stress verhoogt cortisol, wat de aanmaak van serotonine en dopamine kan verstoren, waardoor je je angstig, somber en overprikkeld kunt voelen en last kunt hebben van focusverlies en futloosheid.
• Tijdens de overgang beïnvloeden schommelingen van 17β-oestradiol de werking van serotonine, wat kan zorgen voor stemmingswisselingen en depressieve gevoelens. De daling van progesteron heeft onder andere effect op GABA, wat kan zorgen voor angst, onrust en slaapproblemen.

Gewichtstoename en/of vetopslag

• Stress verhoogt cortisol, wat kan zorgen voor vetopslag rond de buik.
• Oestrogeentekort in de overgang kan zorgen voor een tragere stofwisseling en aankomen in gewicht. Oestrogeendominantie, door relatief hoog 17β-oestradiol ten opzichte van veel sneller dalend progesteron, kan zorgen voor het vasthouden van vocht en vetopslag in het gebied van buik, billen en bovenbenen.

Vermoeidheid en futloosheid

• Stress put de aansturing van de bijnieren uit, waardoor je last kunt krijgen van vermoeidheid, energiegebrek en brain fog.
• Oestrogeen speelt een rol bij de energieproductie en schommelingen tijdens de overgang kunnen vermoeidheid veroorzaken. Progesteron speelt een rol in de aanmaak van actief schildklierhormoon en een tekort kan vermoeidheid veroorzaken, terwijl TSH (de bloedwaarde die gemeten wordt) vaak normaal blijft.

Hartkloppingen

• Stress activeert het sympathische zenuwstelsel, wat kan zorgen voor hartkloppingen en een gevoel van nervositeit.
• Schommelingen in oestrogeen kunnen het hartritme beïnvloeden, waardoor dezelfde symptomen kunnen optreden.

Hoe weet je nu of het stress of de overgang is?
Stress en de overgang hebben veel overlappende symptomen en kunnen deels op dezelfde manier worden benaderd. Bio-identiek transdermaal progesteron in een lage dosering kan in beide gevallen een belangrijk onderdeel zijn van een behandeling.

In de overgang daalt progesteron in eerste instantie eerder en sterker dan 17β-oestradiol, wat kan leiden tot een te laag progesteron en een relatief te hoog oestradiol in verhouding tot progesteron (oestrogeendominantie). Klachten kunnen onder andere zijn: slapeloosheid, stemmingswisselingen, stress, angstgevoelens, heftige menstruaties met meer bloedverlies, een verkorte cyclus, pijnklachten, hoofdpijnen of migraine, aankomen in gewicht, emotioneel uit balans zijn, vocht vasthouden, gevoeligheid voor het ontstaan van cystes en endometriose. Deze klachten kunnen ontstaan zónder dat 17β-oestradiol nog erg is verlaagd of zelfs schommelt. Er is dan vaak geen sprake van opvliegers of nachtzweten. Die laatste klachten geven over het algemeen aan dat oestradiol acute pieken en dalen vertoont en alhoewel dat nog steeds niet betekent dat 17β-oestradiol gemiddeld te laag is, kan de inzet van heel laag gedoseerd bio-identiek 17β-oestradiol dan nuttig zijn, met name om de pieken en dalen te dempen.

Bij chronische stress kan het aanwezige progesteron worden omgezet in cortisol, waardoor er minder beschikbaar is voor de voortplanting, maandelijkse cyclus én zo belangrijke vrouwelijke hormonale balans tijdens de perimenopauze.

Hoe helpt bio-identieke laaggedoseerde transdermale hormoonsuppletie
Bio-identiek progesteron dempt de stressrespons door cortisolspiegels te reguleren. Daardoor verbetert bio-identiek progesteron ontspanning, slaapkwaliteit en stemming en balanceert het oestrogeentekorten door de gevoeligheid van de receptoren voor 17β-oestradiol te verbeteren. Bovendien vermindert het de symptomen van oestrogeendominantie. Het kan daardoor bij zowel stress als de overgang helpen, omdat beide situaties dezelfde hormonale verstoringen tot gevolg hebben.

Belangrijk om te weten
Wanneer er sprake is van chronische stress kan progesteron soms een andere werking hebben dan verwacht, zoals dat ook voor bio-identiek 17β-oestradiol geldt. Ik kom daar in artikel 3 op terug.

2025.04.15 Regien Theuns ~ balancetouch.nl en leefjeleveninbalans.nl